Jaskra jest zespołem chorób oczu o rożnym mechanizmie powstawania, przebiegających z postępującym uszkodzeniem nerwu wzrokowego. Przyjmuje się że uszkodzenie nerwu wzrokowego jest nieodwracalne i nie ma możliwości poprawy widzenia u chorych z jaskrą.
Czym jest jaskra?
Jaskra u większości chorych przebiega bezobjawowo. Pacjent nie ma żadnych dolegliwości i do rozpoznania tej choroby i dochodzi przypadkowo podczas wizyty w celu doboru okularów lub kiedy ubytki w polu widzenia są już tak duże, że pacjent sam zgłasza pogorszenie widzenia.
Istotnym jest więc wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie, gdyż zmiany jaskrowe nie cofają się i choroba ta prowadzi do trwałego uszczerbku w jakości widzenia, u niektórych może spowodować ślepotę.
Rodzaje jaskry
Postać jaskry z otwartym kątem jest szczególnie niebezpieczna, gdyż przebiega bezobjawowo i chory długo nie zdaje sobie sprawy ze stopniowej utraty widzenia. Choroba przebiega z reguły niesymetrycznie na obu oczach i oko z mniejszymi zmianami staje się okiem dominującym i maskuje duże uszkodzenie nerwu wzrokowego na oku drugim.
Jaskra z zamykającym się kątem przesączania występuje rzadziej. Osoby, u których występuje dalekowzroczność / noszą plusowe okulary/ są częściej narażone na ten typ jaskry.
Na skutek wąskiego kąta przesączania może dochodzić do okresowych zwyżek ciśnienia wewnątrzgałkowego w początkowym stadium, co pacjent może odczuwać jako okresowe przymglenia widzenia i pojawianie się kół tęczowych zwłaszcza w warunkach słabego oświetlenia. W miarę upływu czasu u niektórych osób może dojść do gwałtownego zamknięcia drogi odpływu cieczy wodnistej z powodu zamknięcia kąta przesączania. Pacjent zgłasza wtedy silny ból oka, zaczerwienienie gałki ocznej i pogorszenie widzenia. Czasami mogą wystąpić nudności i wymioty. Stan taki określany jest jako ostry atak jaskry, który wymaga szybkiego obniżenia ciśnienia i natychmiastowej interwencji lekarskiej.
Chorzy z jaskrą z zamykającym się kątem znacznie wcześniej trafiają do lekarza i jeśli jest to początkowe stadium choroby, wykonanie laserowej irydotomii w tym stadium zwykle zapobiega dalszym zwyżkom ciśnienia i osoby te często nie wymagają żadnego leczenia w późniejszym okresie.
Główne czynniki ryzyka jaskry:
Etiologia choroby nie jest znana i głównymi czynnikami ryzyka wystąpienia jaskry są:
- podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe – chociaż pewien procent chorych na jaskrę ma prawidłowe ciśnienie wewnątrzgałkowe tzn. 10-20 mmHg
- predyspozycje rodzinne
- tendencje do stanów naczynioskurczowych (migrena, objaw Raynauda, zimne stopy i ręce)
- wiek – z reguły choroba występuje u osób starszych w przedziale wiekowym 60-80
Rozpoznanie jaskry
Rozpoznanie jaskry opiera się na podstawie oceny wyglądu nerwu wzrokowego w badaniu biomikroskopowym oraz badania pola widzenia / perymetrii/. Pomiar ciśnienia jest badaniem ważnym, ale nie rozstrzygającym.
Prawidłowe ciśnienie waha się pomiędzy 10 a 21 mmHg. U części osób jest podwyższone, a mimo to u osób tych nie stwierdza się jaskry. Taki stan określany jest jako nadciśnienie oczne i nie wymaga u większości leczenia.
Obserwuje się też osoby, które mają prawidłowe ciśnienie i stwierdzamy uszkodzenie jaskrowe. Jest to tzw. jaskra z prawidłowym ciśnieniem wewnątrzgałkowym.
Leczenie jaskry
Jedynym skutecznym sposobem leczenia jaskry jest obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. O ile należy obniżyć ciśnienie ? Odpowiedź na to pytanie jest bardzo trudna. Na podstawie badań klinicznych przyjmuje się, że obniżenie ciśnienia o 30% od wartości wyjściowej powinno zahamować postęp choroby u większości chorych. Lekarz po podjęciu decyzji leczenia dąży do osiągnięcia tzw. ciśnienia docelowego tzn. takiego ciśnienia, przy którym zahamowana jest progresja tej neuropatii. Dla jednej osoby może to być ciśnienie 20 mmHg a dla drugiej 10 mmHg. Jest to bardzo indywidualne i zależy od wyjściowej wartości ciśnienia w oku, oraz od innych czynników m.in. stopnia zaawansowania choroby, ogólnego stanu pacjenta, współistniejących innych chorób itd.
Jaskrę u większości zaczynamy leczyć zachowawczo za pomocą kropli do oka. Wszystkie leki mogą mieć działanie uboczne, należy więc z lekarzem uzgodnić najlepszą opcję przyjmowania leków przeciwjaskrowych.
Jeśli pomimo leczenia choroba postępuje tzn. pogarsza się pole widzenia i wygląd nerwu wzrokowego, lekarz proponuje leczenie laserem lub chirurgiczne.
Zabiegi laserowe: trabekuloplastyka (ALT) lub selektywna trabekuloplastyka (SLT) mają na celu poprawienie drogi odpływu cieczy wodnistej i obniżenie ciśnienia w oku. Zabiegi te są bardziej bezpieczne niż zabiegi chirurgiczne jednak z czasem ich skuteczność może się zmniejszać. Jeśli leczenie kroplami lub laserem jest niezadowalające, wówczas okulista może zaproponować zabieg chirurgiczny.
Najczęściej wykonywanym zabiegiem jest trabekulektomia. Polega on na wytworzeniu sztucznego kanału (przetoki), przez który ciecz wodnista ze środka oka przedostaje się do przestrzeni nadtwardówkowej wytwarzając tzw. poduszkę filtracyjną. Istnieje również wiele innych metod chirurgicznych leczenia jaskry jak: wiskokanalostomia, wszczepianie sztucznych implantów (MiniExpres i inne), które mają na celu obniżenie ciśnienia w oku. Każda z tych metod jest dobierana indywidualnie do aktualnego stanu klinicznego oka i o tym chory powinien porozmawiać z chirurgiem przed podpisaniem zgody na operację. Zaletą leczenia chirurgicznego jest brak konieczności przyjmowania leków po osiągnięciu docelowego ciśnienia, wadą niestety większa ilość powikłań. W bardzo zaawansowanych stadiach jest to jednak metoda z wyboru, gdyż odłożenie tej decyzji przez pacjenta może prowadzić do postępu choroby i ślepoty.